Messier 97: De Uilnevel

Een planetaire nevel in het sterrenbeeld Grote Beer

De planetaire nevel Messier 97 staat op een afstand van 2030 lichtjaar in het sterrenbeeld Grote Beer (Ursa Major). De diameter van M97 is ongeveer 0.91 Lichtjaar. De nevel is ontstaan uit een ster met ongeveer de massa van de zon. Wanneer de nucleaire brandstof (waterstof) van de ster uitgeput raakt, ontstaat er een fase van onstabiliteit. De ster zal eerst opblazen tot een rode reus en nadien in meerdere schokgolven zijn buitenste atmosfeer afstoten. Verschillende schillen van gas expanderen tegen een snelheid van ongeveer 30km/sec onder invloed van de hevige sterrenwind. Deze gasschillen lichten ook op onder invloed van de hevige ultraviolet straling van de overgebleven sterkern. We zien dus oplichtend geïoniseerd gas. Zuurstof OIII heeft een blauwgroene kleur. Waterstofgas heeft een rode kleur.

Met de 36 cm Schmidt-Cassegrain telescoop in Waasmunster heeft Chris De Pauw tijdens de nachten van 17 en 18 maart 2025 veertig opnamen gemaakt met belichtingstijd 3 min. Dat is een totale belichtingstijd van 2 uur. Om de details in de gasschillen van M97 vast te leggen werd een Optolong L-eNhance dual band filter gebruikt waardoor waterstof en zuurstof mooi in kleur te scheiden zijn. De ruwe data werden door Bart Bogaert met het computerprogramma Pixinsight gestackt en verder bewerkt. Softwaretools zoals Blur Xterminator en Noise Xterminator en Generalized Hyperbolic Stretch genereerden toen een beeld met details waarvan we tot voor kort dachten dat het onmogelijk zou zijn om die te kunnen zien. In een bepaalde fase van de beeldbewerking werd het beeld opgesplitst in een beeld met de sterren en een beeld met de nevel. Die zijn dan even apart verwerkt. De finale aanpassingen na beeldfusie werden gedaan met het programma Affinity Photo. Door onze data zorgzaam te verzamelen en verwerken met de huidige moderne software kunnen we met verbazing vaststellen dat we op internet moeilijk betere beelden vinden van M97! Ook niet met de grote professionele telescopen.

In de opname zien we 3 grote gasschillen. De buitenste twee schillen zijn sferen. De binnenste is volgens studies geen sfeer, maar een cilinderstructuur die 45 graden gekanteld is t.o.v. onze kijkrichting. In het algemeen bevat deze omgeving meer geagiteerde gassen dan de buitenste schillen. In het midden van de nevel zie je de centrale ster die nu evolueert naar een witte dwerg. In onze opnamen zien we een eerder rafelige structuur van het expanderend gas en daarin ook de rode vlekken met waterstofgas. Doorheen het ijle gas van de buitenste schil kunnen we gemakkelijk ook de binnenste schillen zien. De centrale ster stoot gas en stof uit in twee jets met tegenovergestelde richtingen. Het stof verduistert achterliggend licht. Daardoor ontstaan twee donkerdere vlekken in de nevel. Ze zorgen voor de gelijkenis met het hoofd van een uil. Vandaar de naam Uilnevel.

Chris De Pauw en Bart Bogaert

WG Astrofotografie

UGent Volkssterrenwacht Armand Pien