Bovenstaande afbeelding lijkt wel een abstract schilderij, maar dan wel eentje gemaakt van licht, of beter: de overdaad eraan. Voor mochten je aardrijkskundelessen tot een stoffig verleden behoren: je kan Europa en Noord – Amerika hier vrijwel meteen uithalen als de meest verlichte regio’s ter wereld. België is één van de rode vlekken: astronauten noemen ons land niet voor niets Bright Belgium.
Al dat licht zorgt ervoor dat we ons veilig wanen in het donker, dat historische monumenten ook ’s nachts te bewonderen zijn en dat we zonder zorgen op onze felverlichte wegen kunnen rondrijden.
Maar. De keerzijde is er ook, en die oogt behoorlijk somber. Al dat licht wordt vrolijk de ruimte in gestuurd, waardoor het zich verspreidt in de donkere nachthemel. Gevolg: er vormt zich een soort lichtkoepel en een gloed aan de horizon, waarin sterren, planeten en deepsky-objecten verdrinken.
Twintig jaar geleden hadden we nog flarden van de Melkweg vanuit België kunnen waarnemen, maar vandaag wordt dat alsmaar lastiger (een paar donkere regio’s in Limburg en de Ardennen uitgezonderd). In een donker gebied zou je bij heldere hemel tot 250 sterren moeten kunnen waarnemen. Doe zelf eens de test: de kans is groot dat je maar een fractie van dat getal telt.
Is dat een grote ramp?
De vraag stellen is ze beantwoorden. Bioritmes van heelder populaties worden overhoop gehaald, padden denken dat het licht is naast een felverlichte autoweg en wagen de oversteek. Het gevolg laat zich raden. Zwaluwen en heel wat andere vogels navigeren op de sterren en de Maan, maar raken in de war door verlichte flatgebouwen of boortorens op zee. Nachtdieren – denk pakweg vleermuizen, nachtvlinders, muizen, insecten - raken in de war en foerageren ’s nachts, denkende dat het dag is. Insecten blijven maar naar lichtbronnen vliegen en putten zichzelf uit. Ze vallen dood neer zonder zich voort te planten, waardoor een belangrijke voedselbron voor hogere diersoorten opraakt, zo een cascade – effect veroorzakend.
En wij, mensen, zijn ook dieren. Ons bioritme lijdt evengoed onder de overdaad aan kunstlicht: we slapen minder of minder kwaliteitsvol, we verliezen het contact met de natuur, we hebben een verhoogde kans op depressie en zelfs op kanker.
Maar! In tegenstelling tot klimaatverandering of milieuvervuiling valt lichthinder bijzonder simpel op te lossen: gewoon het licht uitdoen en klaar. Natuurlijk ligt het niet zo makkelijk als we hier laten uitschijnen, maar toch. Het zal zaak zijn ervoor te zorgen nergens te verlichten als het niet nodig is, en als we het toch doen – dan zo lichtvriendelijk mogelijk: afgeschermd naar boven, op hoogstnodige sterkte, en liefst energiezuinige LED – verlichting. Dat laatste wel met dien verstande dat we dan niet meer LED – verlichting installeren dan nodig, wat nu helaas durft gebeuren en zelfs paradoxaal genoeg tot een toename van lichthinder heeft geleid. Er bestaat ook diervriendelijke verlichting – dat installeren betekent voor een pak dieren het verschil tussen leven of dood. Steden en gemeentes engageerden zich al om tegen 2030 overal LED – verlichting te hebben, maar er nog veel werk aan de winkel bij de industrie, de serres en kassen die ’s nachts verlichting nodig hebben, en als we even de hand in eigen boezem mogen steken: ook bij onszelf. Verlichten we ook niet onze tuinen en terrassen ’s avonds, ook wanneer dat niet nodig is? Is gevelverlichting echt nodig? En als we verlichten, hoeveel licht ontsnapt er dan naar de hemel?
Om lichthinder nog beter onder de aandacht te brengen, organiseren we op de sterrenwacht samen met Leve(n)de Nacht vzw het stertelproject Saving Private Orion.
Van 7 februari tot 14 februari 2024 is het de bedoeling dat jullie en wij massaal aan het sterren tellen gaan, en dat in sterrenbeeld Orion. Je waarnemingen kan je ingeven via onze website. Die data wordt verzameld door GlobeAtNight.org, die alle waarnemingen wereldwijd bundelt. Hierdoor kan wetenschappelijk onderzoek naar lichthinder worden verricht. Jullie medewerking is hieraan cruciaal. Je zou misschien verwachten dat satellieten de meeste lichthinder vanuit de ruimte kunnen detecteren, maar daar rijst een probleem: de massale installatie van goedkope LED – verlichting heeft er paradoxaal genoeg toe geleid dat er net meer licht de ruimte wordt ingestuurd, en het ziet er naar uit dat de kentering nog niet is ingezet.
In de strijd tegen lichthinder hebben we dus ‘boots on the ground’ nodig – en dat zijn jullie.
Alvast bedankt voor jullie medewerking!